چگونه کلمات را درعربی تجزیه تحلیل کنیم؟

نحوه ی تجزیه و ترکیب برای همه ی پایه ها

1.    پایه ی اول :

    الف- للإعراب :   

              گام اول : شناخت نوع جمله : فعلیه یا اسمیه

              گام دوم : مشخص نمودن ارکان هر جمله :

                                                             درجمله ی فعلیه : فعل ، فاعل(مرفوع) ، گاهی مفعول(منصوب)

                                                             درجمله ی اسمیه : مبتدا و خبر(که هردو مرفوعند.)

                                                             * ممکن است درهریک ازجمله هاجارّ ومجرورنیزداشته باشیم .

             کـَتـَبَ عَلِیّ الدّرسَ . (جمله فعلیه)       

             کـَتـَبَ : فعل ؛ عَلِیّ : فاعل و مرفوع (اسم ظاهر[دردرس9]) ؛ الدّرسَ : مفعول و منصوب

             التلمیذة ُمُؤدَّبة  ٌ. (جمله اسمیه)                    

             التلمیذة ُ: مبتدا و مرفوع ؛ مُؤدَّبة  ٌ: خبر(ازنوع مفرد[دردرس10]) و مرفوع

           ب- للتحلیل الصرفی :

                در اسم : اسم ، عدد ، جنس ، جامد یا مشتق بودن ، مُعرَب یا مَبنی بودن[درس8]

                    مُؤدَّبة : اسم ، مفرد ، مؤنث حقیقی ، مشتق(اسم مفعول مزید ازباب تفعیل) ، معرب              

** توجّه : دراسم های جمع مکسر برای تشخیص جنس و جامدیامشتق بودن به مفردآن ها توجه می نماییم :

                    أولیاء : اسم ، جمع مکسر(مفردآن ولیّ) ، مذکر حقیقی ، مشتق(صفت مشبهه) ، معرب

                     هیَ : اسم ، ضمیرمنفصل مرفوع ، مفردمؤنث غایب ، مبنی بر فتح

                     اللاتی : اسم ، موصول خاص ، جمع مؤنث ، مبنی بر سکون

                     مَن : اسم ، موصول عام (برای انسان) ، مبنی برسکون

                     هؤلاء : اسم ، اشاره به نزدیک ، جمع مذکر یا مؤنث ، مبنی برکسر

                درفعل :فعل،زمان،صیغه،مجردیامزیدبودن(باذکر باب)،لازم یا متعدی بودن،معرب یامبنی بودن[درس8]

                   أحسنَ : فعل ماضی ، مفردمذکرغایب ، ثلاثی مزید(باب افعال) ، متعدی ، مبنی بر فتح                        

                درحرف : حرف ، عامل یا غیرعامل ، مبنی بر ...

                   فی : حرف ، عامل جر ، مبنی بر سکون

                   قـَدْ : حرف ، غیر عامل ، مبنی برسکون   

  2. پایه ی دوم :

     الف- للإعراب :

           علاوه برتمام مواردی که دربخش للإعراب سال اول گفته شد ، باید نوع اعراب (ظاهری و اصلی ، ظاهری و فرعی ، محلی ، تقدیری) درتمام نقش ها ذکر شود ؛ مضاف براین که صفت(باذکرنوع آن) و مضاف إلیه را نیزممکن است درهردونوع جمله ببینیم . نکته ی دیگر این که درصورتی که فعل جمله مجهول باشد ، نائب فاعل آن را (باذکرنوع ) مشخص می نماییم . نواسخ(حروف مشبهة بالفعل و افعال ناقصه) نیز ازجمله نکات جدید در پایه ی دوم است .

 قالت لی أمّی : یَرفعُ اللهُ درجاتِ المُؤمنینَ المُخلِصینَ و إنـّهُ کانَ بعِبادِهِ بَصیرا ً.

 قالت : فعل و فاعل آن أمّ

 لی : جارّ و محلا ًمجرور

 أمّ : فاعل و تقدیرا ً مرفوع (اسم ظاهر)

 ی : مضاف إلیه و محلا ً مجرور     

        یَرفعُ : فعل مضارع و مرفوع به اعراب ظاهری و اصلی و فاعل آن الله

        الله ُ: فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری و اصلی (اسم ظاهر)

        درجاتِ : مفعول و منصوب باکسره به اعراب ظاهری و فرعی

        المُؤمنینَ : مضاف إلیه و مجرور بایاء به اعراب ظاهری و فرعی

        المُخلِصینَ : صفت مفرد المؤمنین و مجرور بایاء به اعراب ظاهری و فرعی

        إنّ : ازحروف مشبهة بالفعل

        هُ : اسم إنّ و محلا ً منصوب

        کانَ : از افعال ناقصه و اسم آن ضمیر مستتر هُوَ ؛ و جمله ی اسمیه خبر إنّ و محلا ً مرفوع

        بعِبادِ: جارّ و مجرور به اعراب ظاهری و اصلی

        هِ : مضاف إلیه و محلا ً مجرور

        بَصیرا ً: خبر مفردِ کان و منصوب به اعراب ظاهری و اصلی

          ب- للتحلیل الصرفی :

               در اسم : اسم ، عدد ، جنس ، جامد یا مشتق ، معرفه یانکره ، مُعرَب یا مَبنی ، مقصوریامنقوص یا ممدود یا صحیح الآخر، منصرف یا غیرمنصرف    

               مؤمنین (درالمُؤمنینَ) : اسم ، جمع سالم مذکر ، مذکر حقیقی ، مشتق(اسم فاعل از باب افعال) ، معرّف بال، معرب ، صحیح الآخر ، منصرف 

                صحراء (در: رَکضْتُ نحوَ صحراءَ .) : اسم ، مفرد ، مؤنث مجازی ، جامد ، نکره ، معرب ، ممدود، غیرمنصرف . 

                درفعل : فعل ، زمان ، صیغه ، مجرد یا مزید ، معلوم یا مجهول ، لازم یا متعدی ، معرب یا مبنی   

                تـُحسِنینَ : فعل ، مضارع ، مفردمؤنث مخاطب ، ثلاثی مزید(باب إفعال) ، معلوم ، متعدی ، معرب    

                درحرف : حرف ، عامل یا غیرعامل ، مبنی بر ...

                  فی : حرف ، عامل جر ، مبنی بر سکون

                  لن : حرف ، عامل نصب ، مبنی برسکون

                  إنْ : حرف شرط ، عامل جزم ، مبنی بر سکون

3. پایه ی سوم :

    الف- للإعراب :

          علاوه بر نکات قبلی ، تمام مواردی که مربوط به کتاب سال سوم است (مفعول فیه ، انواع مفعول مطلق ، حال ، تمیز ، مستثنی ، منادی ، معطوف) نیزباید مطرح گردد . 

یَعیشُ البَخیلُ فی الدنیا عَـیْشَ الفقراء ِ .

یعیش : فعل و فاعل آن البخیل 

البخیل : فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری و اصلی (اسم ظاهر)

فی الدنیا : جارّ و تقدیرا ً مجرور

عیش : مفعول مطلق نوعی و منصوب به اعراب ظاهری و اصلی

الفقراء ِ : مضاف إلیه و مجرور به اعراب ظاهری و اصلی

غدا ً یَندَفِعُ المُقاتلونَ و المُجاهِدونَ مُهَلـِّلینَ وَ مَنْ أحْسَنُ مِنهُم دینا ً؟

غدا ً : مفعول فیه زمانی و منصوب به اعراب ظاهری و اصلی

یَندَفِعُ : فعل مضارع و مرفوع به اعراب ظاهری و اصلی و فاعل آن "المقاتلون"

المُقاتلونَ : فاعل و مرفوع با واو به اعراب ظاهری و فرعی (اسم ظاهر)

و : حرف عطف

المُجاهِدونَ : معطوف برالمقاتلون و مرفوع با واو به اعراب ظاهری و فرعی

مُهَلـِّلینَ : حال مفرد و منصوب با یاء به اعراب ظاهری و فرعی ، ذوالحال آن : المُقاتلونَ و المُجاهِدونَ

مَنْ : مبتدا و محلا ً مرفوع

أحْسَنُ : خبرمفرد و مرفوع به اعراب ظاهری و اصلی

مِنهُم : جارّ و محلا ً مجرور

دینا ً : تمیز جمله(یا نسبت) و منصوب به اعراب ظاهری و اصلی

یا أبناءَ الأمّة ! لایَفوزُ الناسُ إلا المُجـِدّینَ .

یا : حرف نداء 

أبناءَ : منادای مضاف و منصوب به اعراب ظاهری و اصلی

الأمّة : مضاف إلیه و مجرور به اعراب ظاهری و اصلی

لایَفوزُ : فعل و فاعل آن الناس

الناسُ : فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری و اصلی (اسم ظاهر)

إلا : حرف استثناء

المُجـِدّینَ : مستثنی از "ناس" و منصوب با یاء به اعراب ظاهری و فرعی

       ب- للتحلیل الصرفی :

          درتمام مواردمانند للتحلیل الصرفی درسال دوم است،غیرازاین که درفعل،انواع فعل رانیزمشخص می نماییم:

     فعل : فعل ، زمان ، صیغه ، مجرد یا مزید ، صحیح یا معتل(باذکرنوع آن ها ) ، معلوم یا مجهول ، لازم یا متعدی ، معرب یا مبنی

    آتـَیْـنا : فعل ماضی ، متکلم مع الغیر ، ثلاثی مزید(باب إفعال) ، [ازریشه ی ء، ت، ی] : صحیح و مهموز و معتل و ناقص یائی ، بدون اعلال ، معلوم ، متعدی ، مبنی بر سکون